Şirket (Firma) Türleri ve Özellikleri

Türk hukukunda şirket türleri ticari hayatın gereklilikleri çerçevesinde oluşturulmuştur. Türk hukukunda şirketlere ilişkin temel esasları belirleyen temel kanun Türk Ticaret Kanunudur. 

Türk Ticaret Kanunu md. 124 hükmüne göre; ‘’(1) Ticaret şirketleri; kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketlerden ibarettir. (2) Bu Kanunda, kollektif ile komandit şirket şahıs; anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket sermaye şirketi sayılır. ‘’

Şirketler temel olarak iki ana gruba ayrılmaktadır; 

1) Sermaye Şirketleri 

2) Şahıs Şirketleri.

Sermaye şirketleri ise kendi içerisinde temelde 3’e ayrılmaktadır; 

1) Anonim Şirket

2) Limited Şirket

3) Paylı Komandit Şirket.

Şahıs şirketleri de yine kendi içerisinde temelde 3’e ayrılmaktadır;

 1) Adi Şirket

2) Kollektif Şirket

3) Adi Komandit Şirket.

Şirket türleri birbirlerinden farklı birtakım özelliklere sahiptir. Her bir şirket türünün kendine göre avantaj ve dezavantajları mevcuttur. Ticari hayata atılırken veya ticari faaliyet sürdürürken bu fark, avantaj ve dezavantajların bilinmesi, faaliyet gösterilmek istenen sektör ve faaliyete göre şirket türünün belirlenmesi, hangi şirket türünün hangi yükümlülükleri doğurduğunun bilinmesi, en avantajlı şirketin tespit edilmesi vb. hususlar ticari hayatta bireysel ve kolektif başarı ve istikrar bakımından oldukça önemlidir. Bu sebeple yalnızca ticari uyuşmazlıklar ve davalar bakımından değil bir şirket kurarken, ticari faaliyet sürdürürken de mutlaka alanında uzman bir avukattan hukuki yardım ve danışmanlık alınması gerekmektedir. 

       Ülkemizde 2020 yılı itibariyle şirket türleri ve oranları aşağıdaki tablodaki gibidir. Bu oranın genellikle her yıl benzer şekilde korunduğunu söylemek mümkündür.

     Sermaye şirketlerini ayırt eden temel özellik şirketin ortaklarının şahsından çok bu şirkete pay olarak koydukları sermaye ile ilgilidir. Bu tür şirketlerin ana kaynağı ortaklar tarafından getirilen varlıklardır. Her bir paydaşın şirket hak ve borçlarından sorumluluğu da koyduğu sermaye oranında olmaktadır. Kişisel itibar, emek, ticari saygınlık gibi konular sermayeye dâhil değildir. Kararlar oy çokluğu ile alınmaktadır.

     Sermaye şirketlerinde ortakların şahsiyetlerin bağımsız olarak sermaye ön planda olduğundan pay devri ve satışı mümkün ve oldukça kolaydır.

     Sermaye şirketleri temelde 3’e ayrılmaktadır; 1) Anonim Şirket, 2) Limited Şirket, 3) Paylı Komandit Şirket.

     Anonim şirket Türk Ticaret Kanununun md. 326 hükmünde şu şekilde tanımlanmıştır;’’(1) Anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirkettir. (2) Pay sahipleri, sadece taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile ve şirkete karşı sorumludur. ‘’

Anonim şirket ticaret hayatında sıklıkla tercih edilen bir şirket türüdür.

Anonim Şirketin Özellikleri

• Tek kişi tarafından kurulması mümkündür.
• Ortakları/kurucuları gerçek ya da tüzel kişi olabilir.
• Sermayesi belli ve paylara bölünmüştür.
• Anonim şirket kurmak için bir kişinin sağlaması gereken sermaye 2024 yılı itibariyle en az 250.000,00-TL’dir. Bu tutar daha sonra yönetim kurulu kararı ile değiştirilebilir.
• Birden fazla gerçek veya tüzel kişi ortak bulunuyorsa, temel sermaye eşit paylara bölünür.
• Taahhüt edilen sermayenin en az ¼’ü tescil anında ödenmiş olmalıdır. Kalanı da tescilden itibaren 24 ay içerisinde ödenmelidir.
• Banka, faktoring, sigorta, bağımsız denetim, gözetim, umumi mağazacılık gibi konularda faaliyet gösterecek olan anonim şirketlerin kuruluşu bakanlık iznine tabidir.
• Ticaret ünvanı ve faaliyet alanı olmak zorundadır.
• Bir ticaret şirketi ve tacirdir.

Ticari hayatta anonim şirketle birlikte en çok kullanılan şirket türüdür. Ülkemizde en yaygın kullanılan şirket türü olduğunu söylemek mümkündür. Zira diğer şirket türlerine göre daha avantajlı sayılabilecek özellikleri mevcuttur.

Türk Ticaret Kanunu md. 573 hükmünde şu şekilde tanımlanmıştır; ‘’(1) Limited şirket, bir veya daha çok gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında kurulur; esas sermayesi belirli olup, bu sermaye esas sermaye paylarının toplamından oluşur. (2) Ortaklar, şirket borçlarından sorumlu olmayıp, sadece taahhüt ettikleri esas sermaye paylarını ödemekle ve şirket sözleşmesinde öngörülen ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlüdürler. (3) Limited şirket, kanunen yasak olmayan her türlü ekonomik amaç ve konu için kurulabilir.’’

Limited Şirketin Özellikleri

• Tek kişi tarafından kurulması mümkündür.
• Ortakları/kurucuları gerçek ya da tüzel kişi olabilir.
• şirketin kuruluşunda en fazla 50 kişi ortak statüsünde yer alabilir.
• Sermayesi belli ve paylara bölünmüştür.
• Anonim şirket kurmak için bir kişinin sağlaması gereken sermaye 2024 yılı itibariyle en azn 50.000,00-TL’dir.
• Sermayede, tutarı fark etmeksizin her ortağın en az 25 ve katları olacak şekilde bir payı bulunur. Hangi ortağın ne kadar sorumluluğa sahip olacağı paylarına göre belirlenir.
• Bir ortağın payını devredebilmesi diğerlerinin iznine tabidir.
• Ticaret ünvanı ve faaliyet alanı olmak zorundadır.
• Bir ticaret şirketi ve tacirdir.
• Kurumlar vergisi mükellefidir.

     Paylı komandit şirket karma bir yapıya sahip olup ortakları arasında bir ayrım ve dengesiz bir sorumluluk paylaşımı söz konusudur. Komandit şirketler için sınırsız sorumlu olan komandite ve sınırlı sorumlu olan komanditer olmak üzere iki tür ortaktan söz edilir.

     Komandit şirket Türk Ticaret Kanunu md. 304 hükmünde şu şekilde tanımlanmıştır; “(1) Ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla kurulan, şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmamış ve diğer ortak veya ortakların sorumluluğu belirli bir sermaye ile sınırlandırılmış olan şirket komandit şirkettir. (2) Sorumluluğu sınırlı olmayan ortaklara komandite, sorumluluğu sınırlı olanlara komanditer denir. (3) Komandite ortakların gerçek kişi olmaları gerekir. Tüzel kişiler ancak komanditer ortak olabilirler.”

Paylı Komandit Şirketin Özellikleri

• Karma bir yapıya sahiptir.
• Ortaklıklar arası sorumluluklarda dengesiz dağılımlar söz konusudur. Bir veya birkaç ortakta sınırsız sorumlu iken bazı ortakların sorumluluğu kısıtlı biçimde belirlenebilmektedir.
• Ticaret ünvanı ve faaliyet alanı olmak zorundadır.
• Bir ticaret şirketi ve tacirdir.
• Şirketi yöneten komandite ortaklar, gerekli hallerde görevden alınabilmekte ve bu ortağın şirketin borçlarına yönelik sorumlulukları ortadan kalkmaktadır.
• Komandite ortakların gerçek kişi olması gerekmektedir.
• Şirketin tüzel kişilik kazanabilmesi için ticaret siciline tescil edilmesi gerekmektedir.

     Şahıs şirketlerinin kuruluşları oldukça kolay ve pratiktir. Bu şirketlerin öne çıkan özelliği ortağının/ortaklarının şahsi, ticari itibar ve faaliyet, emeği gibi kişisel unsurlardır. Dolayısıyla ortaklar şirketin mal, hak ve borçlarından şahsen ve tüm mal varlıkları ile sorumludur. Ortakları şahsi olarak gelir vergisi mükellefidir.

    Tüm ortaklar sınırsız sorumludur ve şirketin borçlarından tüm malvarlığı ile sorumludur.

Şahıs şirketleri de yine kendi içerisinde temelde 3’e ayrılmaktadır; 1) Adi Şirket, 2) Kollektif Şirket, 3) Adi Komandit Şirket.

Adi şirket tüzel kişiliği olmaması, kurulması ve sona ermesinin oldukça kolay olması sebebiyle en çok tercih edilen şahıs şirketi türüdür.

Adi şirket Türk Borçlar Kanununun md. 620 hükmünde adi ortaklık sözleşmesi adıyla şu şekilde düzenlenmiştir; ‘’Adi ortaklık sözleşmesi, iki ya da daha fazla kişinin emeklerini ve mallarını ortak bir amaca erişmek üzere birleştirmeyi üstlendikleri sözleşmedir. Bir ortaklık, kanunla düzenlenmiş ortaklıkların ayırt edici niteliklerini taşımıyorsa, bu bölüm hükümlerine tabi adi ortaklık sayılır. ‘’

Adi Şirketin Özellikleri

• Tüzel kişiliği yoktur.
• Sicile tescil zorunluluğu bulunmamaktadır.
• İki veya daha fazla ortakla birlikte kurulabilmektedir.
• Ortakların kendi şahsi mal varlıkları ile oluşturdukları şirket mal varlıkları üzerinde ortak hareket etme zorunluluğu bulunmaktadır.
• Tüm ortaklar şahsi olarak gelir vergisine tabidir.

Kolektif şirket Türk Ticaret Kanunu md. 211 hükmünde şu şekilde düzenlenmiştir; ‘’(1) Kollektif şirket ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla, gerçek kişiler arasında kurulan ve ortaklarından hiçbirinin sorumluluğu şirket alacaklılarına karşı sınırlanmamış olan şirkettir.’’

Kollektif Şirketin Özellikleri 

• İki veya daha fazla sayıda kişi tarafından ticari faaliyet gerçekleştirmek üzere kurulabilmektedir.
• Sınırsız ortakla kurulabilmektedir.
• Sermaye ortakların sağladığı varlıklar ile sağlanmaktadır.
• Ortakların sorumlulukları şirket üzerinde sahip oldukları paya göre belirlenmektedir.
• Genellikle ortakların tamamı şirket yönetiminde söz sahibidir ve bir ortak, diğer ortaklardan bağımsız ve izinsiz olarak şirket faaliyetlerine yönelik iş yapamamaktadır.

Komandit şirket Türk Ticaret Kanunu md. 304 hükmünde şu şekilde tanımlanmıştır; ‘’- (1) Ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla kurulan, şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmamış ve diğer ortak veya ortakların sorumluluğu belirli bir sermaye ile sınırlandırılmış olan şirket komandit şirkettir. (2) Sorumluluğu sınırlı olmayan ortaklara komandite, sorumluluğu sınırlı olanlara komanditer denir. (3) Komandite ortakların gerçek kişi olmaları gerekir. Tüzel kişiler ancak komanditer ortak olabilirler. ‘’

       Adi komandit şirket ile paylı komandit şirket arasındaki temel fark birinin şahıs şirketi diğerinin ise sermaye şirketi olması dolayısıyla sahip olduğu yapısal özelliklerdir.

Adi Komandit Şirketin Özellikleri

• İki veya daha fazla ortakla kurulabilmektedir
• Ortaklıklar arasında sorumluluk sınırı farklılık göstermekte, ortak statüsündeki gerçek kişilerin sorumlulukları sınırsız olurken diğerlerinin sorumlulukları sınırlı tutulmaktadır
• Sorumluluğu sınırsız gerçek ortaklar komandite; sınırlı sorumluluğa sahip olanlar ise komanditer ortaktır. 
• Adi komandit şirket türünde, ortaklardan en az birinin adı ve soyadı ile şirketin türünü gösteren bir ticaret unvanı olması gerekmektedir

     Şirketler hukuku avukatlık ve danışmanlık ücretleri müvekkil ile avukat arasında somut olayın özelliklerine göre değişkenlik gösterir ve taraflar arasında serbest bir biçimde belirlenmektedir. Barolar belirli aralıklarla yol gösterici olması sebebiyle asgari ücret tarifeleri yayınlamaktadırlar. Hukuk Büromuz tarafından Ankara Barosu Avukatlık Tavsiye Ücret Tablosu dikkate alınmaktadır. Söz konusu tarifeler Baroların bulunduğu şehrin ve genel olarak ülkenin ekonomik koşulları, avukatların çalışma şartları ve ilgili diğer parametreler baz alınarak düzenlendiğinden bu tarifeler uygulamadaki ortalama ücretlere tekabül etmektedir. Ancak yine de belirtmek gerekir ki dava türü aynı olsa bile her iş kendi özelinde farklı iş ve işlemler gerektirdiğinden her dosya için belirlenen ücretlendirme farklı olabilir. Ayrıca Türkiye Barolar Birliği’de her yıl asgari ücret tarifesi yayınlamaktadır. Bu noktada tekrar hatırlatmak gerekir ki Avukatlık ücretleri avukat ve müvekkil arasında; asgari ücret tarifesi, çalışma saatleri, davaya hazırlık süreci, delil toplama işlemleri, savunma stratejilerinin belirlenmesi, duruşmalar, müvekkil ile iletişim, avukatın deneyimi, uzmanlığı, bulunduğu şehir veya bölge gibi faktörlere bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. 

Önemle belirtmek gerekir ki bu yazıdaki bilgilerin tamamı genel bir bilgilendirme içermekte olup hukuki danışmanlık ve reklam gibi algılanmamalıdır.  Yaşanılan her bir olay ve uyuşmazlığın bağımsız biçimde ayrı bir hukuki değerlendirmeye tabi tutulması gerekir. Ayrıca her bir hukuki konu ve meselenin çözümü uzman bilgisi gerektirmektedir. Bu sebeple de karşı karşıya kaldığınız hukuki uyuşmazlıklar ve olaylar için yetkin bir avukattan hukuki danışmanlık almanızı, Yargıya taşınan uyuşmazlıklar açısından da dosyalarınızı yetkin bir avukat aracılığı ile takip etmenizi öneririz. Yukarıdaki makale ile ilgili olarak veya her türlü hukuki destek ve danışmanlık için büromuzla iletişime geçebilirsiniz.