Kamu Denetçiliği Kurumu, vatandaşların idarenin işlem ve eylemleri ya da kamu görevlilerinin tutum ve davranışları karşısında zarar, haksızlık ve mağduriyete uğramaları durumunda başvurabilecekleri bir hak arama kurumudur.
Kamu Denetçiliği Kurumu aynı zamanda bir idari kuruluş olarak yine idarelerin işlem ve eylemlerinin yargı dışında denetimini sağlayan önemli bir kurumdur.
Kamu Denetçiliği Kurumu Osmanlı Devleti yönetim geleneği ve yapısı altında kurulmuş ve günümüze kadar ulaşmıştır.
Günümüzde Kamu Denetçiliği Kurumu anayasal bir kamu kuruluşu olarak faaliyet göstermektedir. Anayasa md. 74 hükmüne göre;
“VII. Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı
Madde 74 – Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir.
Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu gecikmeksizin, dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir.
Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.
Kamu Başdenetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gizli oyla dört yıl için seçilir. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur.
Bu maddede sayılan hakların kullanılma biçimi, Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluşu, görevi, çalışması, inceleme sonucunda yapacağı işlemler ile Kamu Başdenetçisi ve kamu denetçilerinin nitelikleri, seçimi ve özlük haklarına ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.”
Kamu Denetçiliği Kurumu ayrıca 6328 ssayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ve Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile de usul ve esasları düzenlenmiştir. Kamu Denetçiliği Kurumu TBMM Başkanlığı’na bağlı bir kamu tüzel kişiliği olup, merkezi Ankara’dadır. Kurum, Başdenetçilik ve Genel Sekreterlik’ten oluşur.
Kamu Denetçiliği Kurumu; idarenin işleyişi ile ilgili şikâyet üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile kamu görevlilerinin tutum ve davranışlarını insan haklarına dayanan adalet anlayışıyla hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden inceleme ve araştırma yapma yetkisine sahiptir. Ayrıca Kurumun, inceleme ve araştırmaları sonucunda idareye hukuka ve hakkaniyete uygun davranması için önerilerde bulunabilme yetkisi vardır. Dolayısıyla Kurumun araştırma ve inceleme yetkisi, yerindelik denetimi yasağına tabi olan yargı mercilerinin yetkilerinden daha geniştir.
Kamu Denetçiliği Kurumu ile ilgili öne çıkan özellikler şu şekildedir;
- Vatandaşlar ile kamu kurumları arasındaki anlaşmazlıkları en geç 6 ay içerisinde çözümler
- Vatandaş ile idare arasındaki uyuşmazlıkları ücretsiz ve dostane biçimde çözer
- Vatandaşa sunulan kamu hizmetinin kalitesini artırır
- İdari yargının iş yükünü azaltır
- Kamu görevlilerin haksız ve hukuka aykırı davranışlarını denetler ve kısıtlar
- Kararlarında iyi yönetim ilkesini ve hakkaniyeti esas alır
- Kural olarak idarenin işlem ve eylemlerinden mağdur olan kişilerin şikayetine üzerine inceleme yapar ancak Kamu Başdenetçisi toplumu ilgilendiren ve gerekli ve önemli gördüğü konularda resen “özel rapor” düzenleme yetkisine sahiptir
